Tükrük Bezi Kanseri

Tükrük Bezi Kanseri

Tükrük Bezi Nedir?

Tükrük bezleri, ağız boşluğu çevresinde yer alan ve tükrük (salya) üreten ekzokrin bezlerdir. Tükrük, sindirim sisteminin ilk basamağı olan ağız içi nemlendirme, yutma, konuşma ve sindirimin başlatılması gibi birçok önemli işlevi yerine getirir.

İnsan vücudunda büyük ve küçük olmak üzere iki ana grup tükrük bezi bulunur:

Büyük Tükrük Bezleri:

📌Parotis Bezi:

• En büyük tükrük bezidir.
• Kulak önünde, yanakta yer alır.
• Ana kanalı (Stensen kanalı) üst azı dişlerinin karşısına açılır.
• En sık iyi huylu tümörlerin (özellikle pleomorfik adenom) görüldüğü bezdir.

📌Submandibular Bezi (Çene Altı Bezi):

• Alt çene altında yer alır.
• Tükrüğün çoğunluğunu salgılar.
• Wharton kanalı aracılığıyla ağız tabanına açılır.

📌Sublingual Bezi (Dil Altı Bezi):

• Dilin alt kısmında yer alır.
• En küçük büyük tükrük bezidir.
• Çok sayıda küçük kanal aracılığıyla ağız boşluğuna tükrük salar.

Küçük Tükrük Bezleri:

• Ağız içinde dudaklar, yanaklar, damak, dil ve farinks gibi mukozal yüzeylerde dağılmış durumdadırlar.

• Sayıları yüzlerle ifade edilir.

• Genellikle çok küçük ve tek kanallıdırlar.

• Özellikle mukoepidermoid karsinom gibi tümörlerin bazı nadir tipleri burada gelişebilir.

Tükrüğün İşlevleri:

✅Ağız içini nemli tutar

✅Yiyecekleri ıslatarak çiğnemeyi ve yutmayı kolaylaştırır

✅Nişasta gibi karbonhidratların sindirimini başlatan amilaz enzimi içerir

✅Antibakteriyel etkisiyle ağız içi enfeksiyonlara karşı koruma sağlar

✅Dişlerin korunmasına yardımcı olur

Tükrük Bezi Kanseri Nedir? 

Tükrük bezi kanseri, tükrük bezlerinde yer alan hücrelerin kontrolsüz çoğalmasıyla ortaya çıkan nadir fakat heterojen yapıda bir kanser grubudur. Tüm baş-boyun tümörlerinin yaklaşık %3-5’ini, tüm malignitelerin ise %0.3’ünü oluşturur. Genellikle yavaş ilerleyen, ancak bazı alt türleri agresif seyreden malignitelerdir.

Bu tümörler, hem majör tükrük bezlerinde (en sık parotis bezinde) hem de minör tükrük bezlerinde gelişebilir. Genellikle tek taraflı, yavaş büyüyen bir kitle şeklinde belirti verir

Tükrük Bezi Kanseri Çeşitleri Nelerdir?

Tükrük bezi kanserleri histolojik çeşitlilik açısından oldukça zengindir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sınıflamasına göre 20’den fazla alt tipi vardır. En sık karşılaşılan bazı malign (kötü huylu) tümörler şunlardır:

🔸Mukoepidermoid Karsinom

• En sık görülen tükrük bezi kanseridir (özellikle parotis bezinde).
• Yavaş ilerleyebilir, ancak derecesine göre agresifleşebilir.
• Düşük dereceli olanlar daha iyi seyirlidir.

🔸Adenoid Kistik Karsinom

• Yavaş büyür fakat sinir kılıfı boyunca yayılma (perinöral invazyon) eğilimindedir.
• Uzun süre sonra nüks ve metastaz yapabilir (özellikle akciğer).
• Tedavi sonrası uzun dönem takip gerektirir.

🔸Asinik Hücreli Karsinom

• Genellikle genç erişkinlerde görülür.
• Yavaş büyüyen ve iyi diferansiye (daha az agresif) bir tümördür.
• Cerrahi ile kür şansı yüksektir.

🔸Salisinoz Adenokarsinom / Duktal Karsinom

• Daha nadir ancak agresif seyirli tümörlerdir.
• Nüks ve metastaz yapma ihtimalleri yüksektir.
• Multidisipliner yaklaşım gerekir.

🔸Sekretuar Karsinom (Mammary Analogue Secretory Carcinoma - MASC)

• Yeni tanımlanan, genetik olarak meme kanserine benzerlik gösteren bir tümördür.
• Nadir görülür, yavaş seyirli olabilir.

Nadir Malign Tümörler:

• Polimorfik adenokarsinom

• Bazal hücreli adenokarsinom

• Onkositik karsinom

• Tiroid benzeri sekretuar karsinom (çok nadir)

Tükrük Bezi Kanserinin Risk Faktörleri Nelerdir?

Tükrük Bezi Kanserine yol açabilecek bazı risk faktörleri şunlardır:

📌Yaş: genellikle 50 yaş üzerindeki bireylerde daha yaygındır, ancak her yaşta görülebilir.

📌Cinsiyet: Kadınlar, erkeklere göre ne daha yatkındır.

📌Sigara ve Alkol Tüketimi: Sigara içmek ve aşırı alkol tüketimi,  riskini artırabilir.

📌Aile Öyküsü: Ailede  öyküsü olan kişilerde risk artabilir.

📌Maruz Kalınan Radyasyon: Baş ve boyun bölgesine maruz kalan radyasyon tedavisi,  riskini artırabilir.

📌Genetik Faktörler: Bazı genetik hastalıklar (örneğin, Gardner sendromu veya Cowden hastalığı) riskini artırabilir.

Tükrük Bezi Kanserinden Korunmak İçin Neler Yapılabilir?

Tükrük Bezi Kanserinden korunmak için alınabilecek bazı önlemler şunlardır:

✅Sigara ve Alkol Tüketiminden Kaçınmak: Sigara içmek ve aşırı alkol tüketmek,  riskini artırabilir. Bu alışkanlıklardan kaçınılması önerilir.

✅Baş ve Boyun Bölgesine Radyasyon Maruziyetinden Kaçınmak: Özellikle çocukluk döneminde baş ve boyun bölgesine maruz kalınan radyasyon,  riskini artırabilir. Bu tür maruziyetlerden kaçınılmalıdır.

✅Dengeli Beslenme: Sağlıklı bir diyet, genel sağlık durumunu iyileştirir ve bağışıklık sistemini güçlendirir. Kanser riskini azaltmada etkili olabilir.

✅Erken Teşhis İçin Düzenli Kontroller: Ağızda anormal şişlik veya kitle fark edilirse, bir doktora başvurulmalıdır. Erken teşhis, tedavi şansını artırabilir.

✅Aile Öyküsü İle İlgili Bilinçlenme: Ailede  öyküsü olan bireylerin düzenli olarak kontrollerini yaptırması önemlidir.

Tükrük Bezi Kanserinin Evrelemesi Nasıl Yapılır?

Tükrük Bezi Kanserinin evrelemesi, kanserin ne kadar yayıldığını ve tedavi sürecini belirlemek için kullanılır. Genellikle TNM (Tümör, Lenf Düğümü, Metastaz) sistemi ile evreleme yapılır:

🔸Evre 0: Kanser yalnızca tükrük bezinin yüzeyinde bulunur ve herhangi bir yayılma göstermemiştir.

🔸Evre I: Kanser, tükrük bezinde küçük bir alanda sınırlıdır ve çevre dokulara yayılmamıştır.

🔸Evre II: Kanser büyümüş ve çevre dokulara yayılmaya başlamıştır. Ancak lenf düğümlerine veya uzak organlara yayılmamıştır.

🔸Evre III: Kanser daha büyük bir alana yayılmıştır ve yakın lenf düğümlerine ulaşmış olabilir.

🔸Evre IV: Kanser, uzak organlara veya uzak lenf düğümlerine metastaz yapmıştır.

Tükrük Bezi Kanserinin Alt Tipine ve Evresine Göre Nasıl Yapılır?

Tükrük bezi kanserleri, nadir görülen ama oldukça farklı alt tip ve biyolojik davranışlara sahip tümörlerdir. Tedavi; tümörün tipine, derecesine (düşük/yüksek), evresine (yayılımına), tutulan bezin anatomik konumuna ve hastanın genel durumuna göre belirlenir. En önemli tedavi yöntemi cerrahidir, ancak yüksek dereceli ve ileri evre tümörlerde radyoterapi ve/veya kemoterapi de gerekebilir.

1. Alt Tipine Göre Tedavi Yaklaşımı

🔹Mukoepidermoid Karsinom

• Düşük dereceli → Cerrahi genellikle yeterlidir

• Yüksek dereceli → Cerrahi + adjuvan radyoterapi (lenf nodu tutulumu varsa)

• Kemoterapi genellikle ileri evre veya metastatik durumlarda değerlendirilir

🔹Adenoid Kistik Karsinom

• Sinir yayılımı eğilimi nedeniyle geniş cerrahi rezeksiyon yapılır

• Her evrede adjuvan radyoterapi önerilir (lokal kontrolü artırmak için)

• Sistemik tedavi (kemoterapi veya hedefe yönelik ajanlar) genellikle palliatif amaçla kullanılır

• Yavaş ama inatçı seyirlidir → Uzun süreli takip gerekir

🔹Asinik Hücreli Karsinom

• Cerrahi eksizyon ana tedavidir

• Pozitif cerrahi sınır, perinöral invazyon veya nüks durumunda radyoterapi eklenebilir

• Düşük malignite potansiyeline sahiptir, sağkalım oranı yüksektir

🔹Duktal Karsinom / Yüksek Dereceli Adenokarsinomlar

• Agresif seyirlidir

• Geniş cerrahi + boyun diseksiyonu (lenf nodu tutulumu sık)

• Adjuvan radyoterapi ve/veya kemoterapi önerilir

• Nüks riski yüksek olduğu için yakın takip gerekir

2. Evresine Göre Genel Tedavi Yaklaşımı (AJCC TNM Sistemine Göre)

🔹Evre I–II (Lokalize Tümör, N0, M0):

• Cerrahi eksizyon (parotidektomi veya submandibulektomi)

• Düşük dereceli tümörlerde cerrahi yeterli olabilir

• Yüksek dereceli ya da cerrahi sınır pozitifse → Adjuvan radyoterapi

🔹Evre III (Tümör >4 cm ve/veya bölgesel lenf nodu tutulumu):

• Cerrahi + boyun diseksiyonu

• Adjuvan radyoterapi, lokal kontrolü artırmak için standarttır

• Tümör tipi agresifse veya cerrahi sınır pozitifse kemoterapi eklenebilir

⚠️Ancak kemoterapinin etkinliği sınırlıdır; çoğu zaman klinik araştırmalar önerilir

🔹Evre IV (İleri lokal invazyon ve/veya uzak metastaz):

• Cerrahi uygulanabiliyorsa yine ilk tercih edilir

• Radyoterapi + kemoterapi uygulanabilir (palliatif veya adjuvan)

• Uzak metastaz varsa, kemoterapi (platin bazlı) veya hedefe yönelik ajanlar denenebilir

• Ağrıyı ve semptomları azaltmak için palyatif tedavi planlanır

🔹Sistemik Tedavi (Kemoterapi ve Hedefe Yönelik Ajanlar)

📌Kemoterapi, ileri evre veya tekrarlayan hastalıkta kullanılır.

• Rejimler: Cisplatin + 5-FU, carboplatin + paklitaksel, doksorubisin

📌Hedefe yönelik tedaviler ve immünoterapiler, seçilmiş hastalarda araştırılmaktadır:

• Androjen reseptör pozitif tümörlerde: anti-androjen tedavi
• HER2 pozitif tümörlerde: trastuzumab gibi ajanlar
• NTRK füzyonları olan nadir olgularda: larotrectinib

Tükrük Bezi Kanserinin Güncel Sistemik Tedavileri Nelerdir?

Tükrük Bezi Kanserinin güncel tedavi yöntemleri şunlardır:

📌Cerrahi (Ameliyat): Tükürük bezi tümörlerinin tedavisinde genellikle ilk tercih edilen yöntemdir.

📌Radyoterapi (Işın Tedavisi): Yüksek enerjili ışınlar kullanarak kanser hücrelerini yok etmeyi amaçlayan bir tedavi yöntemidir.

• Cerrahi sonrası kalan kanser hücrelerini yok etmek amacıyla adjuvan tedavi olarak uygulanabilir.

• Cerrahinin mümkün olmadığı veya tümörün tamamen çıkarılamadığı durumlarda birincil tedavi olarak kullanılabilir.

📌Kemoterapi: Kanser hücrelerinin büyümesini durdurmak veya yok etmek amacıyla ilaçların kullanılmasıdır. Genellikle ileri evre, tekrarlayan veya metastatik tükürük bezi kanserlerinde tercih edilir.

📌Hedefe Yönelik Tedaviler: Kanser hücrelerindeki spesifik moleküler hedefleri hedefleyen ilaçların kullanılmasıdır. Moleküler profilleme sonucunda belirli genetik mutasyonlar veya protein ekspresyonları tespit edilen hastalarda uygulanır.

📌İmmünoterapi: Bağışıklık sistemini kanser hücrelerine karşı aktive eden tedavilerdir. Yüksek tümör mutasyon yükü (TMB) veya mikrosatellit instabilitesi yüksek (MSI-H) olan hastalarda düşünülebilir. 

📌Klinik Araştırmalar: Yeni tedavi yöntemlerinin güvenliği ve etkinliğini değerlendiren araştırmalardır.: Standart tedavilere yanıt vermeyen veya uygun tedavi seçeneği bulunmayan hastalar için bir seçenek olabilir.

📌 Palyatif Tedavi: İleri evre hastalarda semptomları hafifletmek için uygulanan tedavilerdir. Bu tedavi, hastanın yaşam kalitesini iyileştirmeyi hedefler.

 

Tükrük Bezi Kanseri Yaşam Süresi ve Sağkalım Oranları

Tükrük bezi kanserleri, baş-boyun bölgesinin nadir görülen kanser türlerindendir. En sık parotis (kulak önü), submandibuler (çene altı) ve minor tükrük bezlerinde görülür.
Sağkalım oranları; tümörün tipi, derecesi (grade), evresi ve yayılım durumuna göre büyük değişkenlik gösterir.

Tükrük Bezi Kanseri Türleri ve Sağkalım Oranları (5 Yıllık)

Evreye Göre Genel 5 Yıllık Sağkalım Oranları

• Düşük dereceli (low grade) ve erken evre tükrük bezi kanserlerinde sağkalım oranları oldukça yüksektir.

• Yüksek dereceli (high grade) ve metastatik olgularda sağkalım belirgin şekilde azalır.

• Adenoid kistik karsinom gibi bazı türlerde geç metastaz (5-10 yıl sonra bile) görülebilir.

• Salivary duct carcinoma gibi agresif türlerde prognoz kötüdür.